KOLEGIATA I DZWONNICA

Najciekawszym zabytkiem Pułtuska jest Kolegiata, którą do godności Bazyliki Mniejszej wyniósł w 1975 r. Ojciec Święty Paweł VI. Pochodzi z 1449 r.  Fundatorem jej był bp Paweł Giżycki. W II poł. XV w. nastąpiła dalsza rozbudowa świątyni, dobudowano prawdopodobnie gwieździście sklepione kaplice.

Renesansowa przebudowa kościoła nastąpiła w XVI w. z fundacji bp. A. Noskowskiego. Wielki wkład w przebudowę kolegiaty wniósł Jan Babtysta z Wenecji. W Bazylice znajduje się piętnaście barokowych ołtarzy bocznych. Godnym podziwu jest także ołtarz główny pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny. W nawie głównej i prezbiterium znajdują się epitafia sławnych przedstawicieli rodu Załuskich, ufundowane przez bp. Ludwika Załuskiego. Oryginalną cechą tych epitafiów są płasko rzeźbione wizerunki zmarłych. Ciekawym elementem wystroju Bazyliki jest ambona z około 1720 r. w kształcie łodzi. Na jej koszu znajdują się symbole czterech ewangelistów: lwa – św. Marka, wołu – św. Łukasza, orła – św. Jana, zaś anioł – symbol św. Mateusza – podtrzymuje kartusz z herbem Junosza, należącym do biskupa Ludwika Bartłomieja Załuskiego.

Obecne wyposażenie kolegiaty pochodzi z fundacji bp. Ludwika Bartłomieja Załuskiego z lat 20. XVIII w. Wybudowana w latach 1553 – 1554 dla bp. Andrzeja Noskowskiego kaplica należy do grupy renesansowych obiektów zrealizowanych z architektonicznej i ideowej inspiracji grobową kaplicą króla Zygmunta I Starego na Wawelu. Rysy zmarłego biskupa, oczekującego Boskiego sądu, zostały uwieńczone na marmurowej płycie nagrobka dłuta włoskiego artysty Jana Marii Padovana. Najważniejszymi elementami dekoracji kaplicy są kompozycje na ścianach tarczowych: wschodniej i zachodniej. Pierwsza przedstawia scenę Sądu Ostatecznego, zaś druga Nawrócenie św. Pawła. W ołtarzu na uwagę zasługuje obraz „Opłakanie” pochodzenia włoskiego z 1559 r. Rangę kolegiaty podniosło odkrycie w 1994 r. renesansowych polichromii na jej sklepieniu. Hasło „sklepienie pułtuskie” znalazło się w encyklopediach i podręcznikach historii sztuki.

Przy Kolegiacie znajduje się Dzwonnica wzniesiona w 1507 r. odbudowana w latach 1786 – 1787, częściowo zburzona w 1944 r., remontowana w latach 1951 – 1962, klasycystyczna, na rzucie kwadratu, czterokondygnacyjna.