TRASA ZIELONA
PÓŁNOCNO - ZACHODNIA
Historia
Historia Pułtuska zaczęła się już w IX-X w., gdy na miejscu dawnego grodu powstała osada. Jej centrum stanowiło wzgórze Św. Krzyża, gdzie znajdowała się pogańska świątynia. W 1227 r. Pułtusk został wymieniony w przywileju księcia Konrada Mazowieckiego, a w 1257 r. prawa miejskie nadał mu książę mazowiecki Siemowit (Ziemowit) I. Od XII w. aż do 1796 r. Pułtusk pozostawał pod jurysdykcją biskupów płockich, którzy mieli siedzibę w zamku. W 1565 r. bp Andrzej Noskowski sprowadził do miasta jezuitów, którzy rok później powołali kolegium. Od poł. XVI w. przy jezuickiej szkole działał pierwszy w Rzeczypospolitej teatr publiczny. W 1781 r. szkołę przejęli benedyktyni.
W źródłach Pułtusk występuje pod nazwą: Peltovsk, Poltovsk, Polthowsko, Polthowia. Jego rozwój, związany z handlem zbożem, nastąpił w okresie XIV-XVI w. W połowie XV w. wybudowano kolegiatę, w XVI w. trzy kościoły, szpital, łaźnię miejską, apteki i przytułki dla ubogich. W 1530 r. powstała pierwsza na Mazowszu drukarnia. Potem nastąpiły pożary, powodzie i zniszczenia w wojnach szwedzkich. Pod koniec XIX w. w wielkim pożarze spłonęła większość zabudowań i cennych pułtuskich księgozbiorów. Henryk Sienkiewicz wykorzystał obserwacje stąd w opisie płonącego Rzymu w powieści „Quo vadis”.
Współczesność
Na północnym Mazowszu Pułtusk, ze swoją historią i współczesnością, zajmuje szczególne miejsce. Położony niezbyt daleko od Warszawy, jest nie tylko „sypialnią” stolicy, ale pozostaje prężnym ośrodkiem kulturalnym i naukowym. Niemal nieprzerwanie od kilkuset lat. Zniszczony w 85% w czasie II wojny światowej, jest uroczym, zadbanym, ambitnym miastem akademickim. Od 1994 r. istnieje tu Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora. Pułtusk szczyci się najdłuższym brukowanym rynkiem w Europie (400 m długości), z Ratuszem po środku. Rynek otaczają kamieniczki z XVIII i XIX w., a na jego przeciwnych krańcach znajduje się Dom Polonii – dawny zamek biskupów płockich i kolegiata.